De zin en onzin van een pedagogische tik

Onlangs sprak de Vlaamse kinderrechtenrechtencommissaris zich nogmaals uit : “de pedagogische tik moet verboden worden.” Het is misschien ook wel schrijnend te noemen dat het kleine belgenlandje één van vier  Europese landen is die nog geen verbod uitspraken over de pedagogische tik.  De Nederlanders zijn hier veel duidelijker in. In Nederland is de pedagogische tik absoluut verboden en opgenomen in het burgerlijke strafwetboek. Maar zo’n tik verbieden, is dat dan de weg naar verantwoord ouderschap? Wat kunnen ouders zich nog veroorloven in de opvoeding van hun kinderen? Wij werpen er vandaag een blik op.

Een pedagogische tik; wat is dat dan?

bron : pixabay

Wanneer we iets willen zeggen over een pedagogische tik, moeten we misschien eerst even kijken waar het nu eigenlijk over gaat.  Wanneer we verschillende wetenschappelijke bronnen raadplegen zoals bijvoorbeeld Leeuwen,2010 of documentatie van hoogleraar Baartman en in Vlaanderen publicaties van KU Leuven dan komen we tot volgende conclusie :

Een pedagogische tik is het beheerst en bewust toedienen van een (milde) pijnprikkel met de bedoeling het kind te straffen, te dwingen of verkeerd gedrag te voorkomen.

Wat is een pedagogische tik dan helemaal niet? Een tik die je geeft vanuit een reflex om de veiligheid van je kind te waarborgen is absoluut geen pedagogische tik.  Dit is een instinctieve gedraging vanuit liefde voor je kind, vanuit de intentie om veiligheid te waarborgen.

Wanneer je dus de handjes van je peuter weg tikt wanneer hij razendsnel naar een pot kokende soep reikt om deze van het vuur te trekken…dan is dat géén pedagogische tik.

De soep eten zoals ze wordt opgediend

Jammer genoeg worden discussies omtrent het wel of niet verbieden van een pedagogische tik herleid tot een debat over de definitie van de corrigerende tik. “Is het nou wel of niet kindermishandeling?” Ik vind het ontzettend spijtig dat we moeten discussiëren over de categorie waartoe deze tik behoort.

Als we toch dit onderscheid wensen te maken, komen we sowieso in contact met de Universele Rechten van de Mens, het Kinderrechtenverdrag en de definitie van de World Health Organisation. Voor iedereen die toch deze categorische indeling wenst te zien : gebaseerd op universele verdragen en betrouwbare organisaties kunnen we stellen dat de pedagogische tik wel degelijk behoort te kindermishandeling. Dat kindermishandeling bestaat in allerlei vormen, verschillend kan zijn in ernst en duur zal geen verrassing zijn. Ook die elementen zorgen voor kleine nuancering van de pedagogische tik.

“Het was maar een pedagogische tik”

De pedagogische tik is nu niet alleen maar een begrip waar regelmatig over gesproken wordt. Het is een term waaraan verschillende subjectieve meningen aan worden toegeschreven. Maar gevaarlijker nog : het bestaan van deze term zorgt voor een ruimte waarbinnen het slaan van kinderen wordt goedgepraat. “Het was namelijk mààr een pedagogische tik.”

Zo komen we terecht bij de nuancering van de tik als zijnde ‘niet echt kindermishandeling’…  Wie gaat die nuancering bepalen? Hoe zouden wij bijvoorbeeld een meting kunnen doen van deze ’tikken’ ? Wat is milde pijn? en kunnen wij überhaupt inschatten welke pijn een bepaalde handeling bij iemand voort brengt? Het antwoord is hier, jammer genoeg :  Nee. Dat kunnen we niet.

Je zou net zozeer kunnen zeggen “Het was maar een milde lijfstraf.”

Wie geeft er nu lijfstraffen?!

Klinkt ietwat luguber om over lijfstraffen te spreken, niet? Dat vind ik ook. Maar net om door te dringen tot ene groep van mensen die helemaal pro “de tik” is, is dergelijke duidelijke taal misschien wel noodzakelijk.

Hieronder een letterlijk citaat uit de krant “De Morgen”, gebruikt door KU Leuven.

“De pedagogische tik: al vaak veroordeeld, maar nog lang niet uitgestorven. Eén op de vijf ouders geeft toe dat hij ongewenst gedrag weleens bestraft met een tik. (…) Vaak is dat fysieke antwoord maar een laatste redmiddel. We proberen het eerst met ‘nee’ zeggen (92 procent), de stem verheffen (60 procent), iets prettigs afnemen (30 procent), negeren (25 procent) of toegeven (20 procent).”

Bron: VSH (2016-06-10), ‘Leuk toch, die kindjes?’, De Morgen, p. 6 & geciteerd door professor Karla Van Leeuwen van KU Leuven : https://ppw.kuleuven.be/home/PPWindepers/10-06-een-peuter-opvoeden-verrijkend-maar-niet-makkelijk-prof-karla-van-leeuwen

Eén op vijf, dat is toch zo’n 20 % van de ouders die wel eens grijpen naar die tik. Hier wordt ook al meteen een tipje van de sluier opgelicht. Waarom kiezen ouders voor een tik?

Motivaties van ouders

Zelden kiezen ouders voor een tik omdat ze ervan overtuigd zijn dat dit de beste methode is. Vaak is het een laatste halte. Wanneer ze een gevoel van onmacht hebben, en het lijkt alsof ze de situatie niet langer te baas kunnen blijven. Andere ouders slaan wanneer ze hun zelfcontrole verliezen en een andere groep ouders slaat omdat ze er echt van overtuigd zijn dat dit een werkbare manier is om te disciplineren.

Wanneer we spreken over onmacht en een gebrek aan zelfcontrole, dan verliest de pedagogische tik ook meteen alle pedagogische waarde. Het is dan meer een uitlaatklap. En zeg nu zelf ouders : dat wenst geen enkele ouder.

En eerlijk is eerlijk. Ouders zijn ook maar mensen. Dat is echt helemaal waar en opvoeden kan in allerlei uiteenlopende situaties een onwaarschijnlijk grote uitdaging zijn. Ik hoor jullie. Maar als we ons geduld verliezen, als volwassenen onder elkaar, dan lopen we elkaar toch ook niet te meppen? Nee. Het excuus van de uitlaatklep slaat helemaal nergens op. Draai je om. Stap weg. Brul even lekker de buurt bij elkaar wanneer je in het midden van de tuin staat. Want slaan als uitlaatklep verstopt onder een sluier van ‘discipline’ dat raakt echt kant noch wal.

Gevolgen voor kinderen

De gevolgen voor kinderen zijn heel uiteenlopend. Het ene kind zal al echt kwetsuren oplopen in zijn zelfvertrouwen na een tik, het andere kan er misschien wel wat beter mee om. Net zoals wij allemaal anders zijn, zijn onze kinderen dat ook.

Eén ding staat vast. De ernst van de gevolgen is afhankelijk van de ernst, en vooral de frequentie waarmee het kind geconfronteerd wordt met een tik. Hoe vaker en hoe harder, hoe ernstiger de gevolgen. Zowel op lange als korte termijn.

Wanneer we de mep uit onmacht bekijken; zien we dat ook hier de gevolgen veel groter zullen zijn. Door wispelturig oudergedrag wordt er een onveiligheidsgevoel gecreëerd, aldus zo heeft men vastgesteld in wetenschappelijk onderzoek gevoerd door de Columbia Universiteit in New York.

Ik ga het nalaten om hier alle gevolgen op te sommen, maar toch raak ik graag even de voornaamste dingen voor jullie even aan.

Op korte termijn zijn de gevolgen heel uiteenlopend. Zoals ik daarstraks al zei: kinderen verschillen van elkaar en zullen ook geen stereotype gedrag stellen. De gevolgen kunnen gaan van bedplassen tot agressief gedrag of van mindere spontane gedragingen tot een verlies van schoolse capaciteiten.

Op lange termijn, en zelfs naar de volwassenheid toe zijn er ernstige gevolgen voor de geestelijke gezondheid van deze kinderen. Als kind zal hun zelfvertrouwen er erg op achteruitgaan, zijn ze vaker agressief en zullen ze moeilijk anderen kunnen vertrouwen.

Canadese gezondheidswetenschapper Tracie Afifi deed onderzoek naar de effecten tijdens hun volwassen leven, en dit heeft echt niet alleen betrekking op doorgedreven kindermishandeling maar werd ook specifiek toegespitst op de gecontroleerde pedagogische tik.  Ze waren kwetsbaarder voor het ontwikkelen van persoonlijkheidsstoornissen. Denk hierbij aan borderline, psychopathie,… Ze waren ook gevoeliger voor angststoornissen, depressies en verslaving.

Als we al deze onderzoeken bekijken, kunnen we toch niet blijven beweren dat zo’n tik geen kwaad kan?

Discplineren moet!

Eén van de argumenten van ouders die de tik wel systematisch toepassen, is dat het noodzakelijk is om onze kinderen te disciplineren. Zij hebben er een handje van weg om iedereen die nooit een tik geeft af te schilderen als lakse ouders, die niet bezig zijn met discipline.

Niets is minder waar.

Hoe we denken over opvoeden bepaald ook hoe we denken over disciplineren. Zoals ik hierboven reeds schreef, kan de tik een uiting zijn van onmacht. Ik zal hieronder enkele alternatieven formulieren, die de meeste ouders ook wel regelmatig zullen toepassen. Toch is er een hele specifieke, die ik extra voor jullie willen toelichten!

Alternatieven, graag?

Zoals jullie ongetwijfeld weten ben ik de moeder die pleit voor communicatie, voor spreken, voor uitleggen. Dat hebben jullie al kunnen lezen in mijn artikel over sociaal opvoeden en over dreumesen die vooral tegenspreken. Hoe pak je die nou aan?

Ook in deze alternatieven en tips zal je deze aanpak terugvinden.

1) TIME – IN

Inderdaad, time-in. Dat is geen typfout. Veel ouders grijpen vaak heel snel naar de time-out. Toch zou ik liever willen pleiten voor de time-in. In plaats van onze kinderen aan de kant te zetten wanneer zij onwenselijk gedrag vertonen, is het veel productiever om met dit gedrag aan de slag te gaan. Zet je eens even samen aan tafel. Waar komt dat gedrag vandaan? Heeft het een reden? Waarom maakt het jou zo boos? En vooral : wat gaan jullie er in de toekomst meedoen?

Geloof me, die time-in heb ik niet verzonnen tussen mijn potten en pannen maar is een alternatief dat naar voren werd gedragen door neuropsychiater Daniel J. Siegel.

Als jullie er op dat moment een consequentie aan zouden verbinden, wat helemaal geen must is, zorg er dan voor dat je die ook volgt wanneer het gedrag zich opnieuw stelt. Zo weet je zoon of dochter dat er niet met je valt te sollen, en dat afspraken die jullie samen maken wel degelijk gevolgd moeten worden.

Er zijn verschillende methodes om deze gesprekken aan te gaan. Mocht je hier meer interesse in hebben kan je googelen op bijvoorbeeld de Gordonmethode.

2) Grijp snel genoeg in

Een tik zoals die hierboven werd verklaard, vaak vanuit onmacht, zou voorkomen kunnen worden. Ouders die sneller ingrijpen of anticiperen op gedrag dat zich mogelijks zou kunnen stellen bereiken veel minder snel hun kookpunt. Zij kunnen dan ook veel beter inspelen op momenten wanneer een beheerste, gecontroleerde, lieve maar kordate ouder nodig is.

3) De time-out

Wanneer een kind boos of overstuur is, kan je het best even laten afkoelen. Zet ze daarvoor niet in een koude hoek als straf. Laat ze even alleen en in rust. En voor je het weet zijn ze bereid om het gesprek van alternatief één met je te voeren! 🙂

4) Beloon goed gedrag!

Het klinkt een beetje cliché. Maar het belonen van goed gedrag vormt de beste en de meest duurzame basis om negatief gedrag tegen te gaan.

Stel nu : je hebt het gesprek uit alternatief 1 gevoerd, en wat later merk je, al is het de kleinste verandering op in de positieve zin… Wijs dat aan! Spreek het uit! Het kind zal blaken van trots en zich steeds vaker en harder willen inzetten.

5) Bedenk andere straffen

Soms is het nodig om toch daadwerkelijke straffen tegenover het gedrag te stellen. Doet dit echt wel alleen als jullie voor de rest een liefdevolle relatie hebben en als jullie alle andere mogelijke stappen hebben geprobeerd.

Wat een straf is voor het ene kind, kan een beloning zijn voor het andere. Ga daarom op zoek naar wat voor jou kind echt een straf zou zijn. Een dagje geen Ipad? Niet met de step naar school? Geen snoepje? …?

Eind goed al goed

Vaak eindig ik artikels zoals deze met de boodschap dat elke ouder het anders doet, en dat dat prima is. Maar in het belang van de kinderen zeg ik dat vandaag niet. Alles wat je probeert of wat in jouw gezin werkt vind ik helemaal prima. Maar gezien de wetenschappelijke ballast zou ik toch echt eenieder willen aanraden die opvoedkundige tik te herbekijken…

Het is écht… nergens goed voor.

Hoe zorg jij voor welopgevoede en brave jonkies?

Sharing is caring!